-ԼՂ հակամարտության թեմային մենք դեռ կվերադառնանք: Իսկ հիմա խոսենք ձեր կուսակցության ներսում վերադասավորումների մասին: ՀՅԴ համագումարի ժամանակ ՀՅԴ Բյուրոյի նախագահի պաշտոնից հեռացել է ականավոր առաջնորդներից մեկը` Հրանտ Մարգարյանը, որն իր հեռանալու փաստը որակեց որպես մարտավարական: Ինչո՞ւ նման որոշում կայացվեց: Դա կապվա՞ծ է խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ կրած պարտության հետ:

-Նախ` կուսակցության ներսում նշված փոփոխությունը բացարձակապես պետք չէ կապել այն բանի հետ, որ կուսակցության ներսում ստեղծվել է իրավիճակ, երբ շատերը մերժել են մինչ օրս որգեգրված քաղաքականությունը: Ավելին` Բյուրոյի նախկին` 11 հոգանոց կազմի անդամներից 9 վերընտրվել են: Պարզապես ՀՅԴ-ն, ի տարբերություն շատ այլ քաղաքական ուժերի, իսկական կուսակցություն է, որտեղ մենեջմենթն իրականացվում է կոլեգիալ որոշումների հիման վրա: Անձերը, անգամ` ամենաուժեղները, վճռական դեր չեն խաղում: Հրանտ Մարգարյանի հեռանալու որոշումը նրա անձնական որոշումն էր: Դա դարձավ նրա պատասխանը քաղաքական զրպարտություններին, որոնք հաճախ ուռճացվում էին ԶԼՄ-ների և սոցցանցերի միջոցով, թե ՀՅԴ-ն ղեկավարում է մեկ մարդ: Իրականացվում էր հատուկ տեղեկատվական արշավ մեկ մարդու դեմ` Հրանտ Մարգարյանի, և տպավորություն էր, թե նա զավթել է իշխանությունը կուսակցությունում:

– Դուք ցանկանում եք ասել, որ կուսակցության ղեկավարը հեռացավ սոցցանցերում և ԶԼՄ-երում տարվող քարոզչության պատճառո՞վ: Եվ այլ էական պատճառ չկա՞ր: Ավելին` չենք հիշում, որ հատկապես վերջերս ՀՅԴ-ի դեմ ԶԼՄ-ներում ու սոցցանցերում ինչ-որ մասշտաբային քարոզչական արշավ տարվեր:

– Ինչպե՞ս չեք հիշում: Նշանակում է` վատ եք հետևել իրադարձություններին: ՀՅԴ-ի դեմ քարոզչական արշավի մասշտաբը սկսեց ընդլայնվել: Օգտագործվում էր այն հանգամանքը, որ եթե Հրանտ Մարգարյանը երկար տարիներ կուսակցության Բյուրոյի ներկայացուցիչն է, ուրեմն ենթարկեցրել է իրեն քաղաքական ուժը: Դրա հետ կապված` կուսակցության ղեկավար կազմում վերադասավորումը պատասխանն էր այդ քաղաքական զրպարտությունների, այդ պատճառով էլ այն «մարտավարական քայլ» որակվեց: Մենք ցանկանում էինք հասկացնել, որ կուսակցությանը հարկավոր չէ նույնականացնել մեկ մարդու, անձի հետ: Նա շարունակում է լինել կուսակցությունում և իր կարևոր դերն ունենալ: Հրանտ Մարգարյանը ճիշտ որոշում կայացրեց` ցույց տալով այդ քարոզչական արշավի սնանկությունը:

-Երկրում արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների արդյունքում ՀՅԴ-ն երկար տարիներ ընթացքում առաջին անգամ չանցավ խորհրդարան: Դրանից հետո շատ էր խոսվում ՀՅԴ-ի` որպես քաղաքական ուժի անկման մասին: Ի՞նչ ահազանգ ստացաք ընտրությունների արդյունքում, ի՞նչ եզրակացություններ արվեցին:

-Վերաձևակերպելով հայտնի դասականին` կարող եմ ասել, որ ՀՅԴ-ի մահվան մասին խոսակցությունները խիստ չափազանցված են: Դա չի էլ կարող ճշմարտություն լինել, քանի որ ՀՅԴ-ն քաղաքական ուժ է, որը ստեղծվել է մեր ժողովրդի կողմից: Կուսակցությունը ստեղծվել է հայ ժողովրդի համար կենսական նշանակություն ունեցող խնդիրների լուծման համար: Եվ քանի դեռ այդ խնդիրները չեն լուծվել, կուսակցությունը կշարունակի գոյություն ունենալ: Մեր քաղաքական ուժն աշխատում է ցանցային սկզբունքով և ոչ միայն Հայաստանում: Այն ներկայացված է Սփյուռքում, այն երկրներում, որտեղ առկա է մեծ հայկական համայնք: Այդ կապակցությամբ այնքան էլ կարևոր չէ` ներկայացված է կուսակցությունը խորհրդարանում, թե` ոչ: Հայաստանի պատմության մեջ եղել են շրջաններ, երբ ՀՅԴ-ն անգամ արտաքսվել է երկրից, սակայն շարունակել է գոյություն ունենալ: Ժամանակին` ԽՍՀՄ փլուզումից հետո, երբ կազմավորվեց ՀՀ Բարձրագույն խորհուրդը (խորհրդարան), ՀՅԴ-ն ընդհանրապես չի մասնակցել ընտրություններին և ներկայացված չի եղել: Սակայն որոշ ժամանակ անց, երբ երկրում սկսվեցին տուրբուլենտ քաղաքական գործընթացներ, իշխանության եկած քաղաքական ուժը սկսեց շեղվել իր` նախկինում տված խոստումներից Հայաստանի և Ղարաբաղի միավորման վերաբերյալ, խորհրդարանում ձևավորվեց բավականին խոշոր պատգամավորական խումբ, որը ձգտում էր դեպի մեր կուսակցությունը: Այն զգալի դեր խաղաց այն գործընթացների կանխման գործում, որոնք շեղում էին հայկական պետությունն իր հիմնարար նպատակներից, որոնք ամրագրված են 1990-ին ընդունված` ՀՀ Անկախության մասին հռչակագրում:

-Ստացվում է, որ Դուք զուգահեռներ եք տանում 25 տարվա վաղեմության գործընթացների և այսօրվա իրադարձությունների միջև: Ինչո՞ւ: Մի՞թե ամեն ինչ կարող է ընթանալ նման` ողբալի և ֆորսմաժորային սցենարով:

-Իհարկե: Այդ պատճառով էլ ասում եմ, որ այն ոլորտներում, որտեղ կան բարեխիղճ մարդիկ, պաշտոնական անձինք, որոնք կիսում են մեր հայացքները և անհանգստությունը, այսպես, թե այնպես կգործեն մեզ հետ մի դաշտում: Դրա հետ կապված` ես, այո, չեմ բացառում, որ ֆորսմաժորային իրավիճակների առաջացման դեպքում նաև ՀՀ խորհրդարանը պետք է ճակատագրական որոշումներ կայացնի, այդ ժամանակ բարեխիղճ շատ պատգամավորներ կկիսեն մեր հայացքները:

-Ի՞նչ նկատի ունեք, երբ խոսում եք ֆորսմաժորային իրավիճակի մասին: Ինչի՞ հետ դա կարող է կապված լինել:

-Հիշում եք, օրինակ, 1992-ին գոյություն ուներ մտահոգություն, որ այդ ժամանակ գործող իշխանությունները կարող են ստորագրել փաստաթուղթ, որում Ղարաբաղը կհիշատակվի որպես Ադրբեջանի տարածք: Այն ժամանակ Բարձրագույն խորհուրդը որոշում կայացրեց արգելել կառավարությանը և նախագահին` ստորագրել վերոհիշյալ փաստաթուղթը: Դա ուղղակի ՀՀ Բարձրագույն խորհրդի որոշումը չէր: Ընդունվեց օրենք, որը գործում է մինչ օրս: Այդ օրերին ադրբեջանցիները ճակատում առաջ էին շարժվում, ինչի հետ կապված ՀՀ-ում սկսվեցին բողոքի խոշոր ակցիաներ: Արդյունքում` բողոքի առաջնորդներից մեկը` Վազգեն Մանուկյանը, դարձավ ՀՀ ՊՆ ղեկավար, և ղարաբաղյան ճակատում իրավիճակը փոխվեց հօգուտ մեզ: Մենք ոչ միայն կանգնեցրեցինք ադրբեջանցիների առաջխաղացումը, այլև ազատագրեցինք շատ շրջաններ:

-Հաշվի առնելով այն, որ ՀՀ առաջնորդ Նիկոլ Փաշինյանը և նրա թիմից շատ այլ անձինք ժամանակին համագործակցել են ՀՀ առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հետ, դուք ենթադրում եք, որ նրանք նմանատիպ հայացքներ ունեն ԼՂ հակամարտության հարցում: Դատելով Փաշինյանի հայտարարություններից` դա այդպես չէ: Ի՞նչ եք կարծում:

-Մենք ունենք նման մտահոգություն, այդ պատճառով էլ բավական թերահավատորեն ենք վերաբերվում այն ամենին, ինչը ներկայումս կատարվում է Ղարաբաղի շուրջը: Իհարկե, մենք հույս ունենք, որ գործող իշխանությունները չեն գնա Տեր-Պետրոսյանի քաղաքական ճանապարհով: Միևնույն ժամանակ, մենք տեսնում ենք, որ Հայաստանի նկատմամբ ճնշումն ուժեղանում է. պահանջում են արդեն այս տարի անցնել խնդրի իրական լուծմանը: Ինչպե՞ս պետք է լուծվի ԼՂ հիմնախնդիրը, պարզ չէ:

-Սպասեք, ո՞վ և ե՞րբ է պահանջել այս տարի անցնել հակամարտության լուծմանը: Մի՞թե նման հայտարարություն հնչել է:

-Ես խոսում եմ միջազգային առաջնորդների լավատեսական հայտարարությունների մասին: Ամենաթարմ օրինակը Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելի հայտարարությունն է, թե Փաշինյանը «խիզախ» քայլերի է գնացել, և որ «հակամարտության կողմերը պետք է պատրաստ լինեն խոսքից գործի անցնելուն»: Մերկելը նաև ասել է, որ Բաքուն պետք է պատասխան քայլեր ձեռնարկի: Իսկ Բաքուն հայտարարում է, որ արդեն այս տարի խնդիրը կարող է լուծվել: Իհարկե, Ադրբեջանը նկատի ունի խնդրի լուծումն իր «տարածքային ամբողջականության» շրջանակում, ինչը ենթադրում է հայկական զորքերի դուրսբերում և տարածքների փոխանցում: Լավ է գոնե, որ Փաշինյանը հանդես եկավ հայտարարությամբ, որ «Տարածքներ` խաղաղության դիմաց» բանաձևն անընդունելի է հայկական կողմի համար: Այդ դիրքորոշումը իսկապես հույս է ներշնչում, որ Հայաստանը չի հայտնվի բարդ բանակցային իրավիճակում: Ժամանակին այդ բանաձևը հանգեցրել էր Լևոն Տեր-Պետրոսյանի քաղաքական ինքնասպանությանը. նա հրաժարական տվեց (1998 -ին — EADaily): Անձը, որը հայկական իրականությունում կփորձի նման կերպ լուծել խնդիրը, քաղաքական դիակ կդառնա:

– Ստեփանակերտում ՀՅԴ համագումարի ժամանակ ձեր քաղաքական ուժի ներկայացուցիչները նշել են, որ ներկայումս Արցախը ներսից ապակայունացնելու, այն ՀՀ քաղաքական օրակարգից դուրս մղելու փորձեր են արվում: Դուք համաձա՞յն եք նման պնդումների հետ: Կա՞ն փաստեր, որոնք հաստատում են այդ պնդումները:

– ԼՂ հակամարտության կարգավորման հարցում անորոշ իրավիճակ է ստեղծվել: Այստեղից էլ գալիս են մտավախությունները: Մի կողմից` միայն կարելի է ողջունել այն, որ Երևանը ձգտում է վերադարձնել Արցախը բանակցային գործընթաց, սակայն, մյուս կողմից, անընդունելի է, եթե Երևանը հանկարծ Ստեփանակերտը թողնի Բաքվի հետ դեմ առ դեմ և լինի միայն դիտորդի կարգավիճակում: Այսինքն` մենք չպետք է վերադառնանք 1990-ականների բանակցային ձևաչափի տրամաբանությանը: Այն ժամանակ Երևանը հայտարարում էր, որ հակամարտությունը Ղարաբաղի և Ադրբեջանի միջև է, և Հայաստանը կընդունի այն որոշումը, որին կհանգեն հակամարտող կողմերը: Սակայն, սպասեք, ո՞րն է այդ հայտարարության եզակիությունը: Նման դիրքորոշում կարող է հայտնել ցանկացած պետություն, ինչն էլ անում են: Նման հայտարարությամբ հանդես են գալիս միջնորդները: Հայաստանը, սակայն, միջնորդ չէ: Հայաստանը ոչ միայն Ղարաբաղի անվտանգության երաշխավորն է, այլև իր խնդիրներն ունի Ադրբեջանի հետ: Հենց այդ պատճառով անհրաժեշտ է ձևավորել Ադրբեջանի հետ բանակցությունների ճիշտ մոդուս: Օրինակ` փախստականների խնդիրը: Հայկական կողմերը պետք է հստակ արձանագրեն իրենց դիրքորոշումները և կարգավիճակները: Անհրաժեշտ է հստակ ասել, որ Հայաստանը կարող է ներկայացնել Ղարաբաղի շահերը, սակայն բանակցություններում լիովին փոխարինել երկիրը չի կարող և չի անի: Հայաստանը պետք է լինի Ղարաբաղի անվտանգության և անկախության երաշխավորը: Այդ կարգավիճակը պետք է ամրագրվի և ճանաչվի միջազգային մակարդակով: Իսկ դա նշանակում է, որ Երևանը կօգտագործի իր բոլոր քաղաքական, ռազմական և դիվանագիտական հնարավորությունները Ղարաբաղի շահերի, անվտանգության և ինքնիշխանության պաշտպանության համար: Դա քայլերի համալիր է, որը պետք է կատարվի Ղարաբաղը բանակցային սեղանի շուրջը վերադարձնելու անհրաժեշտության մասին պարզապես հայտարարելու փոխարեն: Այդ կապակցությամբ մենք պնդում ենք, որ ներկայումս առաջացել է Հայաստանի և Ղարաբաղի միջև ռազմաքաղաքական դաշինք կնքելու անհրաժեշտություն: Մենք այդ գաղափարի լոբբինգ կիրականացնենք:

-Պարո’ն Ռուստամյան, երկար ժամանակ դուք ի պաշտոնե զբաղվել եք ՀՀ արտաքին քաղաքականության հարցերով: Դուք հասկանում եք, չէ՞, որ Ղարաբաղի հետ ռազմաքաղաքական դաշինքի կնքումը փաստացի նշանակում է Հայաստանի կողմից Արցախի անկախության ճանաչում: Մի՞թե դա անիմաստ չի դարձնում բանակցությունները և չի տանում պատերազմի:

-Ոչ, ուղղակի այդպես մենք պաշտոնապես և իրավաբանորեն կամրագրենք իրավիճակ, որը դե ֆակտո գոյություն ունի արդեն վաղուց: Այսպիսով` Հայաստանը ֆիքսում է իր կարգավիճակը բանակցային գործընթացում: Պետք չէ մտածել, որ դաշինքի կնքումը նշանակում է Ղարաբաղի անկախության պաշտոնական ճանաչում, և որ Երևանը դուրս կգա բանակցություններից: Երկրի անկախության ճանաչման համար գործի է դրվելու բոլորովին այլ գործընթաց: Ռազմաքաղաքական դաշինքի կնքումը Ղարաբաղի անկախության ճանաչման ակտ չէ: Պաշտոնական մակարդակով Հայաստանի կողմից մինչ օրս արվել են տարբեր հայտարարություններ, որոնցում կիրառվել է «Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն» ձևակերպումը: Հայաստանի ու Արցախի միջև գործում են միջգերատեսչական համաձայնագրեր, Երևանը ամեն տարի բյուջետային միջոցներ է տրամադրում Ղարաբաղին և այլն: Այսինքն` այդ ամենն արդեն կա, գործում է: Եթե Ադրբեջանը իսկապես ցանկանար պատերազմի համար առիթ գտնել, ապա կօգտվեր այդ պահերից: Դրա փոխարեն Ադրբեջանը ցանկանում է շրջանցել Ղարաբաղը և հակամարտությունը ներկայացնել որպես Հայաստանի հետ տարածքային վեճ: Չէ՞ որ դա հայկական կողմերի համար ավելի կործանարար ճանապարհ է: Բաքուն փաստացի ցանկանում է արհամարհել Արցախի գոյության փաստը: Դրա փոխարեն դնում է բանակցություններին համայնքների մակարդակով մասնակցելու հարցը: Մենք պետք է կանխարգելենք այդ փորձերը: Բացի դրանից` մենք փաստացի պատերազմի մեջ ենք: Բաքուն պատրաստվում է պատերազմի: Այդ մասին են վկայում 2016-ի ապրիլյան արյունալի դեպքերը և նախիջևանյան ուղղությամբ Բաքվի գործողությունները, որոնք տեղի ունեցան անցյալ տարի: Հենց այդ պատճառներով մենք պետք է Ղարաբաղի հետ ռազմաքաղաքական դաշինք կնքենք և հստակ ամրագրենք, որ Արցախի դեմ հարձակումը` նշանակում է Հայսատանի դեմ հարձակում: Հակառակ դեպքում` Բաքուն, ելնելով ինչ-ինչ նկատառումներից, կարող է պատերազմական գործողություններ սկսել Ղարաբաղի դեմ, և դա իրավաբանորեն չի նշանակի, որ Ադրբեջանը պատերազմ է սկսել Հայաստանի դեմ:

– Վերջին շրջանում շատ է խոսվում Երևանի և Ստեփանակերտի հարաբերություններում ինչ-որ լարվածության առկայության մասին: Դուք եղել եք Ղարաբաղում, հանդիպել այնտեղի ղեկավարության հետ: Որքանո՞վ են այդ խոսակցությունները համապատասխանում իրականությանը:

-Ես չեմ ցանկանում մեկնաբանել երկու հայկական պետությունների ղեկավարությունների հարաբերությունները: Սակայն կարող եմ ասել, որ ՀՀ-ում քաղաքական գործընթացների ֆոնին, որոնք 2018-ի ապրիլին հանգեցրեցին իշխանափոխության, կան մարդկանց խմբեր, որոնք ցանկանում են նման ելք («հեղափոխական» իշխանափոխություն — EADaily) տեսնել Ղարաբաղում: Նրանք անգամ հայտարարում են, որ, այսպես կոչված, հեղափոխությունը չի կարելի լիարժեք իրականացված համարվել, եթե նույնի միջով չի անցել Ղարաբաղը: Մեզ համար դա անընդունելի է: Մենք տեսել ենք ՀՀ-ում տեղի ունեցած բուռն քաղաքական իրադարձությունների բացասական կողմերը: Հասարակությունը խիստ բւեռացված էր, քաղաքական դաշտը բաժանվել էր «սևերի» ու «սպիտակների»: Պատկերացրեք` եթե նման տրամաբանություն սկսի գործել Արցախում: Ոչ ոք իրավունք չունի «ներկելու» Արցախի քաղաքական դաշտը սև ու սպիտակ գույներով: Արցախի քաղաքական դաշտը պետք է միասնական լինի: Չէ՞ որ առկա է անվտանգության սպառալիք:

– Ինչպե՞ս եք գնահատում ՀՀ նոր իշխանությունների արտաքին քաղաքականությունը: Կտրուկ քայլեր են արվում բոլոր ուղղություններով, ինչը Փաշինյանի թիմակիցներն անվանում են երկրի ինքնիշխանության ամրապնդման ցուցանիշ, իսկ հակառակորդները դա բացատրում են փորձի պակասով:

– Չցանկանալով խորանալ մանրամասների մեջ` ցանկանում եմ միայն նշել, որ մեզ անհանգստացնում է արտաքին քաղաքականության նկատմամբ դոկտրինային, հայեցակարգային մոտեցման բացակայությունը: Ի՞նչ դոկտրինով է Հայաստանն իրականացնում իր արտաքին քաղաքականությունը, կա՞, արդյոք, ինչ-որ հայեցակարգ, կշռադատված մոտեցումներ, թե՞ երկիրը պարզապես ինքնահոսով է շարժվում:

– Պարո’ն Ռուստամյան, չէ՞ որ Հայաստանը նախկինում էլ չուներ արտաքին քաղաքականության հայեցակարգ կամ դոկտրին: Նման փաստաթուղթ մինչ օրս չկա:

– Ոչ: Ժամանակին Հայաստանը հայտարարել է, որ հավատարիմ է կոմպլեմենտար արտաքին քաղաքականությանը: Դա ՀՀ երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի ղեկավարության (1998−2008 гг.) օրոք էր: Մենք նույնպես աջակցեցինք այդ մոտեցմանը: Այսպիսով` Հայաստանը հստակ հռչակել էր իր` կենսական նշանակություն ունեցող շահերը, որոնց հիմա վրա կառուցել է իր հարաբերությունները ինչպես անմիջական հարևանների, այնպես էլ գերտերությունների հետ: Հայաստանը, այդ հայեցակարգի համաձայն, պետք է նույն բանն ասեր Մոսկվային, Բրյուսելին և Վաշինգտոնին: Այստեղ ռազմավարական խորություն կար: Այսինքն` եթե Հայաստանը լավ հարաբերություններ ունի Իրանի հետ, մենք չպետք է հարցականի տակ դնենք ԱՄՆ-ի հետ հարաբերությունների հարցը, եթե Հայաստանն ակտիվորեն համագործակցում է Ռուսաստանի հետ, ապա չպետք է հարցականի տակ դնի ԵՄ-ի հետ հարաբերությունները և այլն: Ռուսաստանի հետ հարաբերությունները Հայաստանի համար ճակատագրական բնույթ ունեն: Ռուսաստանի հետ ռազմավարական դաշինքն անփոխարինելի է, քանի որ կարևոր բաղադրիչ է երկրի անվտանգության պահպանման գործում: Ոչ ոք չի կարող ստիպել մեզ հրաժարվել ՌԴ-ի հետ դաշնակցային հարաբերություններից կամ նվազեցնել դրանց մակարդակը, եթե չի առաջարկում համապատասխան այլընտրանք: Մենք չենք կարող հրաժարվել անվտանգության ռուսական երաշխիքների` նման ծավալից, քանի դեռ մեզ չեն առաջարկել ավելի հզոր այլընտրանք: Հենց այստեղ էլ մենք կաղում ենք: Չկա հայեցակարգային մոտեցում: Դա է հանգեցրել այն բարդությունների առաջացմանը, որոնք այժմ տեսնում ենք մեր գործընկերների և դաշնակիցների հետ հարաբերություններում: Նկատի ունեմ Ռուսատանին, ՀԱՊԿ-ին: Հայաստանը խնդիր ունի ՌԴ-ի հետ հարաբերություններում, ՀԱՊԿ-ի ներսում, որտեղ կենտրոնացած է մեր պետության անվտանգության երաշխիքների մի մասը: Իսկ այդ խնդիրները ծագել են չմտածված գործողությունների պատճառով, որոնք ուղղված են ներքաղաքական հաշիվներ մաքրելուն: Այդ ամենը մի օր կարող է իրեն զգացնել տալ ղարաբաղյան ճակատում:

– Իսկ ինչպե՞ս:

– Եթե մենք կրճատում ենք մեր անվտանգության երաշխիքների ծավալը, թուլացնում ենք մեր դիրքերը, դրանից կարող է օգտվել Ադրբեջանը և պատերազմ սկսել: Հենց դա է խնդիրը: Ոչ թե այն, որ ինչ-որ մեկը դրսից կսադրի Բաքվին, որ պատերազմական գործողություններ սկսի, այլ մենք մեր չմտածված քայլերով կարող ենք նման առիթ տալ: Դրա հետ կապված` ես երկու պատմական զուգահեռներ եմ անցկացնում. 1990-ականների սկզբին Լևոն Տեր-Պետրոսյանի` իշխանության եկած թիմը ժամանակի ընթացքում շեղվեց տված խոստումներից` դառնալով երկրում այնպիսի ճգնաժամի պատճառ, որի հետևանքները մենք մինչ օրս զգում ենք մեր մաշկի վրա: Երկրորդը` դարձյալ 1990-ականներ, ներքաղաքական անկայունություն Ադրբեջանում, հաշիվների մաքրում և ներքին գզվռտոցներ, որոնք թուլացրեցին հարևան երկրի մարտունակությունը: Նաև այդ պատճառով մեզ հաջողվեց հաջողության հասնել ղարաբաղյան ճակատում: Նման առիթ մենք հիմա չպետք է տանք հակառակորդին, որպեսզի չտրվի գայթակղությանը և պատերազմական գործողություններ չսկսի:

– Դուք կարծում եք, որ ՀՀ-ում տեղի ունեցող ներքաղաքական գործընթացները տանում են երկրի ինստիտուցիոնալ թուլացմա՞ն:

– Ես կարծում եմ, որ չկան կշռադատված, հայեցակարգային մոտեցումներ ինչպես արտաքին, այնպես էլ ներքին քաղաքականությունում, ինչը մեզ շատ է անհանգստացնում: Մենք պետք է զարգանանք` չզիջելով ինչ-որ բան: Ցանկացած քաղաքական ուժ կամ թիմ, նշանակություն չունի` ինչ հռետորաբանության հիման վրա է եկել իշխանության, պետք է հաշվի նստի օբյեկտիվ իրողությունների հետ: Կա հակամարտություն և ՀՀ շրջափակում: Իշխանությունները պետք է մտածեն այն մասին, թե ինչպես Հայաստանը կզարգանա նման պայմաններում: Կա երկու մոտեցում: Առաջինը` Հայաստանը չի կարող զարգանալ, քանի դեռ լուծված չէ ԼՂ հակամարտությունը, իսկ դրա լուծման համար անհրաժեշտ է կատարել Ադրբեջանի պահանջները, այսինքն` առանց միակողմանի զիջումների մենք չենք կարող զարգանալ: Երկրորդը` զարգանալ` ոչինչ չզիջելով: Այսինքն` մի կողմն ասում է, որ զարգանալու համար անհրաժեշտ են զիջումներ, իսկ մենք պնդում ենք, որ կարելի է զարգանալ` ոչինչ չզիջելով: Այդ առումով որոշակի հույս է ներշնչում ՀՀ վարչապետի դիրքորշումը, համաձայն որի` քանի դեռ Բաքուն չի խոսում սեփական զիջումների մասին, նման հարցով հայկական կողմին պետք չէ դիմել: Մենք պետք է երկրի ներսում գտնենք զարգացման տանող բանալին և հասկացնենք Ադրբեջանին ու Թուրքիային, որ շրջափակումն արդյունավետ չէ: Գլխավոր հարցն այն է, թե այդ երկու մոտեցումներից որ մեկին հավատարիմ կլինի Հայաստանի ղեկավարությունը:

– Դուք առաջարկում եք «Զարգանալ` չզիջելով» թեզը, սակայն ՀՅԴ-ն երկար ժամանակ իշխանության ներսում է եղել, որն իր հերթին բանակցել է Բաքվի հետ փոխադարձ զիջումների մասին` մեծացող միգրացիայի և չնչին տնտեսական աճի ֆոնին: Ինչո՞ւ այն ժամանակ ձեզ չհաջողվեց կյանքի կոչել այդ թեզը, և ինչպե՞ս դա անել այսօր:

– ՀՀ իշխանությունները երբեք մինչև վերջ չեն փորձել իրականացնել այդ մոտեցումը: Ավելին` եղել է երկու դեպք, որ քաղաքական գործիչները որոշել են գնալ հակառակ ուղղությամբ, ինչին մենք համապատասխան կերպով արձագանքել ենք: Առաջինը` Լևոն Տեր-Պետրոսյանը փորձեց դիմել «Զարգանալ զիջումներով» տարբերակին, սակայն երկրի ներսում հանդիպեց հզոր դիմադրության և հրաժարական տվեց: Երկրորդը` նախագահ Սերժ Սարգսյանը նախաձեռնեց հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման գործընթաց` գնալով որոշակի զիջումների: Այդ ժամանակ մենք, և ոչ միայն մենք, նույնպես դեմ հանդես եկանք: Արդյունքում` մեր մտավախություններն արդարացան: Հայաստանը հրաժարվեց Ցյուրիխում 2009-ին կնքված` հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման մասին երկու արձանագրություններից: Ներկայումս Հայաստանը դարձյալ ճամփաբաժանի առաջ է կանգնած: Մենք լիարժեք կաջակցենք իշխանություններին, եթե նրանք հավատարիմ լինեն «Զարգանալ` չզիջելով» մոտեցմանը: Իսկ եթե ընտրվի այլ` զիջումների կործանարար ճանապարհը, մենք կտրուկ դեմ հանդես կգանք և կանենք հնարավոր ամեն բան ներկայիս իշխանությունների հրաժարականի համար: