Հանրային ծառայողների աշխատատեղերը կրճատվում են «Աշխատի՛ր, Հայաստան» կարգախոսի ներքո
10 Մայիս 2019 Օրերս Ազգային ժողովն ընդունեց կառավարության կառուցվածքի փոփոխություն նախատեսվող օրենքը:Թերևս, դրականն այն է, որ պաշտոնակատարների փոխարեն վերջապես կնշանակվեն բոլոր նախարարները և կունենանք լիարժեք ձևավորված կառավարություն: Ի վերջո՝ կկատարվեն կառավարության ձևավորմանը վերաբերող ՀՀ Սահմանադրության պահանջները:
Մյուս կողմից էլ, արդեն այս փուլում նոր թափ են առնում պետական համակարգում այսպես կոչված՝ օպտիմալացման խնդիրների շուրջ քննարկումները:
Վաղուց արդեն պարզ է, որ հիմնական նպատակադրումը պետական հատվածի աշխատատեղերի կրճատումն է: Պարզ է նաև, որ չեն հրապարակվում կրճատման իրական չափերը և իրավիճակից կախված՝ օրվա իշխանությունները հնչեցնում են իրարից էապես տարբերվող թվեր:

Օրերս Ազգային ժողովն ընդունեց կառավարության կառուցվածքի փոփոխություն նախատեսվող օրենքը:
Թերևս, դրականն այն է, որ պաշտոնակատարների փոխարեն վերջապես կնշանակվեն բոլոր նախարարները և կունենանք լիարժեք ձևավորված կառավարություն: Ի վերջո՝ կկատարվեն կառավարության ձևավորմանը վերաբերող ՀՀ Սահմանադրության պահանջները:
Մյուս կողմից էլ, արդեն այս փուլում նոր թափ են առնում պետական համակարգում, այսպես կոչված, օպտիմալացման խնդիրների շուրջ քննարկումները:
Վաղուց արդեն պարզ է, որ հիմնական նպատակադրումը պետական հատվածի աշխատատեղերի կրճատումն է: Պարզ է նաև, որ չեն հրապարակվում կրճատման իրական չափերը և իրավիճակից կախված՝ օրվա իշխանությունները հնչեցնում են իրարից էապես տարբերվող թվեր:
Սկզբում ներկայացվում էին պետական համակարգի գերուռճացվածությանը և նախատեսվող կրճատումներին վերաբերող անհասկանալի մեծ թվեր՝ մինչև տաս հազար:
Հանրային առարկայական դժգոհությունները տեսնելով՝ կառավարությունը հետ քայլ արեց և հրապարակ բերվեց փուլային կրճատումների՝ առավել անցնցում տարբերակը, ըստ որի առաջին փուլում բավարարվելու են մինչև հարյուր աշխատատեղերի կրճատումներով:
Առիթ ունեցել ենք հայտնելու հրապարակային տեսակետներ և փաստարկված մտահոգություններ՝ կառավարության նոր կառուցվածքի, օպտիմալացման քողի ներքո պետական հատվածի աշխատատեղերի նպատակադրված կրճատումների վերաբերյալ:
Առաջին հայացքից այս գործընթացները, կարծես, հիշեցնում են նախկին իշխանությունների կողմից, մոտ անցյալում, մեկնարկած՝ պետական համակարգի աշխատատեղերի կրճատման նույնաբովանդակ քայլերը:
Միանգամից հարկ է նկատել, որ պետական գործառույթների նվազեցումը, պետական կազմակերպությունների կամ դրանց առանձին ստորաբաժանումների լուծարումը, ի վերջո՝ աշխատատեղերի կրճատումները ինքնին չեն կարող համարվել համակարգային օպտիմալացում և ինքնաբերաբար չեն հանգեցնելու պետական համակարգի արդյունավետության բարձրացմանը:
Օպտիմալացման գործընթացները միագործոն չեն և համակարգային առումով սխալ կլինի դրանց հանգուցալուծումը միայն որոշակի ընդհանրական տպավորություններով: Ասենք օրինակ՝ «համակարգն ուռճացված է, պետական ծառայողները աշխատելու փոխարեն սուրճ են խմում, ուստի այդ աշխատատեղերը պիտի կրճատվեն»:
Ակնհայտ է, որ այս մոտեցմամբ և ավելորդ շտապողականությամբ, առարկայորեն առաջանալու են համակարգային՝ չլուծված ավելի շատ խնդիրներ:
Պետական հատվածի աշխատատեղերի կրճատումը տրամաբանորեն պետք է ածանցվի օպտիմալացման հիմնական գործընթացներից և ինքնաբերաբար պետք է հանդիսանա դրա վերջին փուլը:
Նախ՝ պետք է հստակ ու չափելի ուրվագծվեն երկրի զարգացման ծրագիրը և պետության դրական պարտավորությունները, այն է՝ պետության կարգավորիչ ու մասնակցային դերակատարումը հանրային կյանքում:
Այնուհետեւ անհրաժեշտ է սահմանել պետական համակարգի գործառույթների համալիր շրջանակը, դրանց բովանդակային մանրամասն նկարագրերը: Դրան համապատասխան հնարավոր կլինի ձևավորել պետական կառավարման համակարգի ամբողջական կառուցվածքը:
Միայն այս հիմնարար քայլերի արդյունքները կարող են բավարար լինել՝ մշակելու գործող համակարգը նորի փոխարկելու արդյունավետ մոդելը: Հենց այս մոդելը կարող է լիարժեք ներառել պետական տարբեր մարմինների միջև և դրանց ներսում պետական ռեսուրսների տրամաբանական վերաբաշխումն ու նախատեսվող գործառույթների հետ արդյունավետ հավասարակշռումը: Վերջինս, բնականաբար, պետք է հիմնված լինի մասնագիտական խորքային վերլուծությունների, իրատեսական հաշվարկների ու կանխատեսումների վրա:
Հետևաբար՝ հիմնավոր, չափելի ու տեսանելի կդառնան նաև պետական այն ռեսուրսները, այդ թվում՝ աշխատատեղերը, որոնք, օպտիմալացման արդյունքում, անխուսափելիորեն ենթակա կլինեն վերաբաշխման կամ կրճատման:
Պակաս կարևոր չէ նաև առարկայական այն հանգամանքը, որ օպտիմալացման արդյունավետությունն ուղղակի պահանջում է՝ հաստիքների կրճատման դեպքում աշխատանքը շարունակող մասնագետների ընտրությունը կազմակերպել բացառապես արդար և մրցակցային սկզբունքների հիման վրա:
Նախապատվությունը պետք է տալ հանրային ծառայողի մասնագիտական և մարդկային որակներին, օբյեկտիվ գնահատված մասնագիտական ունակությունների համապատասխանությանը զբաղեցվող պաշտոնին, այլ ոչ թե՝ կուսակցական պատկանելությանը կամ խնամի-ծանոթ-բարեկամ կապերին:
Ցավոք, այս անընդունելի գործելաոճը շարունակվում է՝ ստանալով նոր ձևեր և փաթեթավորումներ:
Հարկ է ևս մեկ անգամ կրկնել՝ այս կարևոր ու բարդ գործընթացները, յուրաքանչյուր դեպքում, անշեղորեն պահանջում են այն գիտակցումը, որ հանրային ծառայողի արհեստավարժությունը կուսակցական պատկանելիություն չունի, ազգակցական, բարեկամական կապեր չի ճանաչում: Այսինքն՝ պետական համակարգ բարձր որակավորում ունեցող մասնագետներ ներգրավելու և նրանց կարիերայի աճի համար պետք է ստեղծվեն արդար, հավասար ու իրական հնարավորություններ:
Մյուս կողմից՝ չպետք է որևէ կերպ ընդհանրացվի և թերագնահատվի պետական հատվածի աշխատատեղերի կրճատման ուղղակի և էական սոցիալական ազդեցությունը աշխատանքը կորցնող քաղաքացիների և նրանց ընտանիքի անդամների վրա:
Օպտիմալացման գործընթացները պետք է ունենան սոցիալական լիարժեք բաղադրիչ: Պետք է ցուցաբերվի անհատական մոտեցում՝ աշխատանքը կորցնելու ռիսկ ունեցող անձանց սոցիալական կարիքների և դրա հետևանքով առաջացող առարկայական խնդիրների լուծման հնարավորությունների համալիր գնահատման սկզբունքով:
Գործող իշխանությունների կողմից առաջ քաշվող «Աշխատի՛ր, Հայաստան» կարգախոսի ներքո ևս անընդունելի է օբյեկտիվ այն փաստի անտեսումը, որ աշխատանքը կորցնողի հետևում ընտանիք է՝ իր սոցիալական ծանր խնդիրներով:
Իսկ մեր երկրում աշխատաշուկան շարունակում է գերլարված մնալ՝ գործազրկության 20,8 տոկոս մակարդակի և շուրջ 25 տոկոս աշխատող աղքատների ֆոնին, երբ միջին աշխատավարձը նախորդ մեկ տարվա ընթացքում աճել է ընդամենը երկու տոկոսով, իսկ մեկ անձի հաշվով կենսապահովման նվազագույն զամբյուղի արժեքը շուրջ 10 տոկոսով գերազանցում է նվազագույն ամսական աշխատավարձի չափը:
Թադևոս Ավետիսյան
ՀՅԴ Բյուրոյի տնտեսական հետազոտությունների գրասենյակի
ծրագրերի համակարգող, տնտեսագետ