Հայ-թաթարական կռիվները

06 Փետրվար , 1905

Մինչեւ 1903 թվականը Հ.Յ. Դաշնակցության գործունեության առանցքը Օսմանյան տիրապետության ենթակայության տակ գտնվող Հայաստանն էր: Կովկասի հայությունը համեմատաբար ավելի տանելի պայմաններում էր։ 20-րդ դարասկզբին վտանգվում էր նաև Կովկասահայությունը։

Ռուսական իշխանությունները հայ եկեղեցական կալվածները գրավվելու ձախողված փորձից հետո դիմում եմ նենգ միջոցների՝ ընկճելու հայությանը։ Նրանք գաղտնի զինում են Կովկասի թաթարներին և  հրահրում են հայերի դեմ: Նրանց ծրագիրը պարարտ հող է պատրաստում իսլամ մոլլաների, Բաքվի թաթար հարուստ խաների ու աղաների եւ Արցախի ամբարտավան բեկերի մոտ:
Հայության տնտեսական, քաղաքական, մշակութային վերելքը խափանելու համար, օգտագործելով հարմար առիթը նրանք սկսում են հայությանը ջարդի ու թալանի ենթարկել ոչ միայն թաթարական շրջաններում՝ այլև  հայերի հայրենի բնօրրան՝ Արարատյան դաշտում  ու Նախիջեւանում:

Հ.Յ. Դաշնակցությունը ամենուրեք ինքնապաշտպանություն է կազմակերպում: Արեւմտահայ խմբապետներն եւ ֆիդայինները հերոսաբար կռվում են իրենց արևելահայ զինակիցների կողքին։ Մեկուկես տարի անընդհատ ամբողջ Անդրկովկասը դառնում է հայ-թաթարական արյունալի կռիվների թատերաբեմ. Թանկագին կյանքեր են զոհվում, բայց Հ.Յ.Դ. մարտիկները ոչ միայն հաջողում են զսպել թաթարների գազանությունները, այլեւ ոչնչացնում են Արարատյան դաշտի եւ Զանգեզուրի ու Լեռնային Ղարաբաղի շրջաններում դարեր ի վեր հաստատված թաթարական որջերը:

1-Բաքվի ինքնապաշտպանությունը վարում են Նիկոլ Դումանը, Համո Ջանփոլադյանը, Մարտիրոս Չարուխջյանը, Մկրտիչ Աղամալյանը եւ Աբրահամ Գյուլխանդանյանը
Փետրվար 1905

2-Նախիջեվանի կռիվները վարում են Սեբաստացի Մուրադը, Դաշնակցական Խեչոն, Դրոն, Ասլանը եւ Ռաշիտը
Մայիս 1905

3-Շարուր-Դարալագյազի կռիվները վարում են Սարբազ Խեչոն և Առյուծ Ավագը
Մայիս 1905

4-Բաքվի նահանգապետ Նակաշիձե՝ գլխավոր հեղինակներից էր Բաքվի արյունահեղություններին ահաբեկվում է Դրոյի և Մարտիրոս Չարուխջյանի կողմից
Հունիս 1905

5-Երևանի ինքնապաշտպանությունը կը ղեկավարեն Նիկոլ Դումանը և Դաշնակցական Խեչոն
Մայիս 1905

6-Սիսիանի կռիվները վարում է Քեռին
Մայիս 1905

7-Դավալույի կռիվները վարում է Սեյդո Պողոսը
Մայիս 1905

8-Զանգեզուրի կռիվները վարում են Սեբաստացի Մուրադը, Սեպուհն, Կորյունը, Կայծակ Առաքելը, Քիւրդ Խեչոն, Գյումիշխանեցի Ավոն, Կոտոյի Հաճի Հակոբը, Հաճի Գևոն, Կոփեցի Մուշեղը, Ստեփան Ստեփանյանը
1905 Մայիս-Օգոստոս

9-Ղամարլույի, Աշտարակի և Մինքենդի կռիվները վարում են Նիկոլ Դումանն ու Դաշնակցական Խեչոն
Հուլիս 1905

10-Շուշվա կռիվները վարում է Խանասորի Վարդանը
Օգոստոս 1905

11-Վարանդայի շրջանի կռիվները վարում են Մածուն Խեչոն և Արամայիսը
Օգոստոս 1905

12-Ասկերան-Խոջալու շրջանի կռիվները վարում է Համազասպ Սրվանձտյանը
Օգոստոս 1905

13-Ղազախի կռիվները վարում է ՍեւՔարեցի Սաքոն
Հուլիս-Օգոստոս 1905

14-Գելարլու-Դիվանլար շրջանի կռիվները վարում է Մածուն Խեչոն
Սեպտեմբեր 1905

15-Թիֆլիսի բախումները վարում են Արմեն Գարոն և Տուրբախը
Նոյեմբեր 1905

16-Գանձակի եւ շրջակայքի բախումբերը ղեկավարում են Ռոստոմը, Աբրահամ Գյուլխանդանյանը, Համազասպը, Բալլուջեցի Բաշխին, Դավիթ Պէկը, Մելիք Բիգլարյանը, Առստամ Յուզբաշին, Երվանդ և Ալեքսան Մնացականյանները և Ալեքսան Բալասանյանը
Նոյեմբեր-Դեկտեմբեր 1905

17-Չայլու-Բաղմանլար շրջանի կռիվները վարում են Մարտիրոս վարժապետը եւ Համբոն
Դեկտեմբեր 1905

18-Սարիսու-Դոզիլար-Էնգիշտ-Բայրամլույի կռիվները վարում է Մարտիրոս Վարժապետը
Հունվար 1906

19-Գեաբեկի կռիվները վարում է Մարտիրոս վարժապետը
Հունվար 1906

20-Շուշվա երկրորդ կռիվը վարում է Խանասորի Վարդանը
Հունիս 1906

21-Ղափանի (Կապան) շրջանի կռիվները վարում են Սեբաստացի Մուրադը, Կայծակ Առաքելը, Գյումիւշխանեցի Ավոն, Կորյունը, Սմբատը եւ Քեռին
Հուլիս-Օգոստոս 1906