Ծնած՝ Մուշ: Ուսումը կը ստանայ Մուշի Կեդրոնական վարժարանը, ապա՝ Տիարպեքիր: Ֆետայի, խմբապետ:

1894ին կը գործակցի հնչակեան Միհրան Տամատեանի եւ հակաթուրք գործունէութեան համար կ’աքսորուի Սինոպ, Սեւ ծովի ափին. ազատ արձակուելով կ’անցնի Երուսաղէմ, ուր կը ստանայ «Հաճի» տիտղոսը ու Պոլսոյ վրայով կը վերադառնայ Մուշ:

Ինքն է, որ կը յղանայ Առաքելոց վանքի կռիւի գաղափարը եւ կը մասնակցի անոր:

Կը մասնակցի նաեւ Սասնոյ ապստամբութեան կռիւներուն, Կովկասի մէջ հայ-թաթարական կռիւներուն, ապա՝ Պարսկաստանի ազատագրման կռիւներուն:

1915ին կը ղեկավարէ Մուշ քաղաքի ինքնապաշտպանութիւնը ու կը կռուի մինչեւ մահ: Կոտոյի Հաճին 51 տարեկան էր:

Ծնած՝ Պոլիս։ Շրջանաւարտ  Էջմիածնի Գէորգեան ճեմարանէն։

Կը ծանօթանայ Եուսուֆեանի և կը մտնէ Դաշնակցութեան շարքերը։ Կազմակերպական գործիչ՝ Պոլիս, Ամերիկա, ուր նաեւ կը վարէ խմբագրի պաշտօն «Հայրենիք» թերթի, Կովկաս, Վան, ուր Բժ․ Յովսեփ Տէր Դավթեանի հետ կը քննարկէ Դաւոյի դաւաճանութեան շարժառիթները և հետևանքները, ապա վերստին Պոլիս՝ իբրև Արևմտեան Բիւրոյի և «Ազատամարտ» թերթի խմբագրութեան անդամ։

Սահմանադրութունէն ետք կը փոխադրուի Վան, որպէս Վասպուրականի դաշնակցութեան ղեկավար։
Կ’ընտրուի Օսմանեան խորհրդարանի անդամ։

Վանի մէջ զոհ կ’երթայ կուսակալ Ճաւտէթի սարքած դաւադրութեան։ Վռաման 44 տարեկան էր։

-«Ապրիլ 24ը եւ Ա. Վռամեանի մարգարէական կանխատեսումը»-Ն.

-«Արշակ Վռամեան (1870 -1915). Հայ ագգային-ագատագրական շարժման գործիչ»

-«Արշակ Վռամեանի եւ Արմէն Գարոյի պատմական տեսակցութիւնը Թալէաթ փաշայի հետ»-Ն.

Ծնած՝ Շուշի, Ղարաբաղ: Կը յաճախէ տեղւոյն, ապա Երեւանի թեմական դպրոցները:
Հ.Յ.Դ. գործիչ Ալեքսանդրապոլի եւ Կարսի մէջ:  Նեւրուզի խումբի սակաւաթիւ ազատուածներէն:

Կոմսի հետ կ’անցնի Վասպուրական: Կը կազմակերպէ Լեռնապարը ու կը դառնայ այդ շրջանի մարտական ղեկավարը: Իր զինուորական կեդրոնը կը դարձնէ բարձրաբերձ Կարկառի Խնձորուտ գիւղը: Կը վարէ բազմաթիւ կռիւներ, կը կատարէ ահաբեկումներ:

Կը մասնակցի Վիեննայի 4րդ Ընդհանուր Ժողովին:

Սահմանադրութեան շրջանին կը մերժէ կազմալուծե ֆետայական խումբերը:

1915ին, Իշխան ընդառաջելով թուրք կառավարութեան հաշտութեան առաջարկին, կ’ուղղուի Շատախ. սակայն ճանապարհին՝ Հիրճ գիւղին մէջ, ան զոհ կ’երթայ կուսակալ Ճեւտեթի դաւադրութեան. Իշխան եւ իր 3 ընկերները՝ Քոթոթ Պօղոս, Խռանի Վահան, Միհրան Տէր Մարգարեան կը սպանուին քնացած պահուն:

-Նիկոլ (Վանա Իշխան) Պողոսյան.1882-1915-Վահե Անթանեսյան

-«Հայ ազատագրական շարժման Գաղափարի Մարտիկը»-Ն.

Ծնած՝ Հին Նախիջեւան: Գործիչ, հայդուկ, խմբապետ:

Կովկասի եւ Ատրպատականի մէջ կը մարզէ մարտական խումբեր:
Կը մասնակցի Խանասորի արշաւանքին: Նիկոլ Դումանի խումբին հետ կը փորձէ Սասուն հասնիլ օգնութեան, սակայն սահմանին վրայ, Ռազիի կռիւի հետեւանքով, խումբը կը ցրուի:

Կը մասնակցի Հայ-թաթարական կռիւներուն, ապա՝ Պարսկաստանի ազատագրական պատերազմին, իբրեւ խմբապետ:

Պերլինի մէջ կը մասնակցի Դաշնակցութեան խորհուրդի նիստերուն:

Կամաւորական խումբի մը գլուխը անցած, ազատագրուած Վանէն կ’ուղղուի Տարօն, օգնութեան հասնելու Ռուբէնին, երբ Բաղէշի մօտ կը սպանուի «սուրը ձեռին, բարկութեան շանթերը իր դէմքին»-ըստ իր զինակից՝ Մարտիրոս Աբրահամեանի: Խէչօ 43 տարեկան էր:

Ծնած՝ Մշոյ դաշտի Գոմս գիւղը: Կը յաճախէ Սրբ. Կարապետի դպրոցը:

Ահաբեկելով դաւաճան Կարապետ վարդապետը, կ’ապաստանի Սասուն, կը միանայ Գէորգ Չաւուշին ու կը մասնակցի Սասնոյ կռիւներուն:

Կ’անցնի Կովկաս. Զանգեզուրի եւ Ղարաբաղի մէջ կը մասնակցի Հայ-թաթարական կռիւներուն:

Սահամանդրութեան շրջանին կը վերադառնայ Տարօն, ուր կը գործակցի Սիմոն Զաւարեանի եւ բժիշկ Զաւրիեւի:

Ռուբէնի հետ կը վարէ Սասնոյ ինքնապաշտպանութեան կռիւներու ու կը զոհուի Ամպրնիի ճակատամարտին, շուրջ 35 տարեկանին:

Ծնած՝ Ղարաբաղի Ղշլաղ գիւղը: Քահանայի որդի, կ’աւարտէ Շուշիի թեմական դպրոցը: Ռազմիկ, ռազմագէտ: Ուսուցիչի պաշտօն կը վարէ Թաւրիզի եւ Սալմաստի մէջ, միաժամանակ կուսակցական գործիչ է: Պողազ Քէսանի կռիւին քիւրտերը զինք կը մկրտեն «Դուման», որ կը նշանակէ փոթորիկ:

Խումբեր կը մարզէ ու կ’առաջնորդէ Վասպուրական, կը վարէ բազմաթիւ կռիւներ: Հայ-թաթարական կռիւներներուն կը նշանակուի ընդհանուր ղեկավար Արարատեան դաշտի:

Պարսկական ազատագրական շարժման, որպէս հրամանատար հարիւրեակի մը, կը յաջողի ապահովել Թաւրիզի պաշտպանութիւնը յետադիմական ուժերու դէմ:

Կը մասնակցի Քոփէնհակնի միջազգային ընկերվարական համագումարտին: Խանասորի արշաւանքի կազմակերպիչներէն:

Կամաւորական խումբերու կազմումի ատեն, անձնասպան կ’ըլլայ Կովկասի մէջ, երբ կը գիտակցի որ իր հիւանդ վիճակով այլեւս չի կրնար միանալ իր զէնքի ընկերներուն: Նիկոլ Դուման 47 տարեկան էր:

-«Նիկոլ Դուման. Հայոց Ազատամարտի անզուգական Հայդուկապետը»

-««Պողպատէ կամքով ղարաբաղցի լեռնականը», Հայոց «Ազատագրութեան Մարտիկ»ը»-Ն.

-«Հայկական Յեղափոխութեան ԲԱՐՈՅԱԿԱՆ Հսկան»-Նազարէթ Պէրպէրեան

Ծնվել է Կարսում․ ծնողները Կարինից էին: Դաշնակցական զինվոր, խմբապետ ու գործիչ՝ Կարսում եւ Խնուսում: Երկու հայդուկային խմբերի անվտանգ առաջնորդել է Երկիր:

Թորգոմի «Մրրիկ» խմբի հետ անցել է Սասուն:

Հայ-թաթարական կռիվների ժամանակ, Տուրբախը Հավլաբարում (Թիֆլիս)  նշանակվել է հրամանատար:

Օսմանյան սահմանադրության հռչակումից հետո հաստատվել է Էրզրումում, որտեղ մահացել է 47 տարեկանում:

Ծնած՝ Լոռիի Այգեհատ գիւղը: Կ’աւարտէ Մոսկուայի գիւղատնտեսական ճեմարանը: Թիֆլիսի մէջ, Հ.Յ.Դ. հիմնադիր ժողովներէն ետք կ’անցնի Տրապիզոն՝ տնօրէնի պաշտօնով, կը ձերբակալուի, կ’աքսորուի Բեսարաբիա:

Քրիստափորի ու Ռոստոմի հետ կը մշակէ կուսակցութեան ծրագիր-կանոնագիրը եւ մաս կը կազմէ Հ.Յ.Դ. Բիւրոյին մինչեւ իր մահը:
Պետական գիւղատնտեսի իր պաշտօնով կատարած յաճախակի ճամբորդութիւններէն ան կ’օգտուի՝ միաժամանակ կուսակցական գործերու համար ուսումնասիրութիւններ կատարելով:

Որպէս գործիչ կը շրջի Կիլիկիոյ շրջանները, Խանասորայ Վարդանին հետ: Կազմակերպչական գործով կը գտնուի Տրապիզոն, Ռումանիա, Ժընեւ, Կիպրոս, Լիբանան, Սուրիա, Եգիպտոս:

Ուսուցչական պաշտօնով կ’անցնի Մուշ եւ Սասուն ապա՝ Պոլիս, ուր միաժամանակ կ’աշխատակցի «Ազատամարտ» թերթին:

Յանկարծամահ կ’ըլլայ Պոլիս, խմբագրատուն երթալու ճանապարհին: Զաւարեան 47 տարեկան էր:

-«Սիմոն Զաւարեան. Հայ յեղափոխական շարժման «Աշխարհիկ Սուրբ»ը»-Ն.

-«Սիմոն Զաւարեան՝ Աշխարհիկ Սուրբը»-Սեդօ Պոյաճեան

-«Սիմոն Զաւարեան (1866-1913). Հայու յեղափոխական ինքնամաքրման խստաբարոյ դաշնակցականը»-Ն.

-«Մի փունջ Սիմոն Զաւարեանի յիշատակին»-Հեղինէ Բէգզատեան

-«Գարեգին Նժդեհի մարգարէն»-Սեդօ Պոյաճեան

https://www.youtube.com/watch?v=1hIxnrrDOMA

Ծնած՝ Գանձակի Բարսում գիւղը:

1880ական թ. վերջերուն կ’անցնի Թրքահայաստան՝ Մուշ, Սասուն, Վան, Էրզրում, ուր կը միանայ հայդուկային խումբերու:
Կը մասնակցի Կուկունեանի արշաւանքին, կ’աքսորուի Սախալին կղզին, ուրկէ փախչելով կ’անցնի Ատրպատական. հոն կը զինուորագրուի Հ.Յ. Դաշնակցութեան. կ’ահաբեկէ Մահլամի 9 հայ զոհերու մատնիչ Զաքէն:
Կը մասնակցի Խանասորի արշաւանքին:

Պարսկաստանի ազատագրական կռիւներուն կը դառնայ գլխաւոր ղեկավարներէն մին. իր խումբով կը գրաւէ Ռաշտ, Էնզէլի, Խարզան, Ղազուին, Թեհրան քաղաքները: Շահի տապալումէն ետք, կը նշանակուի Իրանի ժամանակաւոր կառավարութեան զինեալ ուժերու հրամանատար. Իրեն կը շնորհեն սարդարի (գերագույն հրամանատար) աստիճան:

Կը զոհուի Սուրջիէի (Համատանի մօտ) ճակատամարտին, ղարաբաղցի Նիկոլի հետ ու կը թաղուի Թեհրանի Հայկազեան (այժմ՝ Դաւթեան) դպրոցի բակը:
Եփրեմ 44 տարեկան էր:

Դաշնակցական զինուոր, ահաբեիկչ. Դրոյի մտերիմ ընկեր եւ գործակից:
Կը մասնակցի Հայ-թաթարական կռիւներուն:

Բաքուի մէջ Դրոյի կողքին կը մասնակցի հայատեաց նահանգապետ Նակաշիձէի ահաբեկման: Ալեքսանդրապոլի մէջ միատեղ կ’ահաբեկեն թաթար զօր. Ալիխանով:

Կ’անցնի Ատրպարական. Քեռիի խումբին հետ կը մասնակցի Պարսկաստանի յեղափոխութեան:
Կը սպանուի Ալվարրի (Թաւրիզի մօտ) կռիւին, բարեկենդանի օրով: Այդ կռիւին ներկայ կ’ըլլայ Ռոստոմ: Մարտիրոս շուրջ 25 տարեկան էր:

-«Մարտիրոս Չարուխճեան. Յեղափոխական խոյանքի մարմնացումը»-Ն.