Մայիսյան հաղթանակների ուրացման արշավը Հայաստանի իշխանությունների կողմից
29 Մայիս 2025
Վերջին մեկ դարում մայիսը հայոց պատմության մեջ նշանավորվել է, որպես հաղթանակների ամիս, հաղթանակներ, որոնք հայ ժողովրդի համար վճռորոշ նշանակություն են ունեցել։ Այդ վճռորոշ հաղթանակներից առաջինը՝ 1918 թ. մայիսին էր, երբ ծառացած էր հայ ժողովրդի լինել-չլինելու հարցը:
Ցեղասպանված հայ ժողովուրդն իր մեծ ողբերգությունից հետո կանգնել էր «Ազատություն կամ մահ» հրամայականի առաջ, և երբ անխուսափելի էր թվում մահը, կարողացավ հավաքել ուժերն ու դիմակայել թշնամուն՝ ինչի շնորհիվ նրան հաջողվեց 600-ամյա չգոյությունից հետո նորից Հայկական լեռնաշխարհում իր պետականության խարիսխը գցել:
Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո Լենինը Ռուսաստանը դուրս էր բերել պատերազմից և «խաղաղության» թեզի ներքո ռուսական զորքերը ետ էր կանչել ռազմաճակատից, ինչի հետևանքով թուրքական մեծաքանակ ուժերի դեմ մնացել էր միայն հայկական փոքրաթիվ զինուժը:
Օգտվելով ռուսների հեռանալուց՝ 1918 թ. սկզբին թուրքական զորքերը լայնածավալ հարձակման անցան, մեկը մյուսի ետևից գրավելով Արևմտյան Հայաստանի բոլոր բնակավայրերը և մայիսի 15-ին հասնելով Ալեքսանդրապոլ:
Մայիսի 19-ին թշնամին ներխուժեց Արարատյան դաշտ: Արամը զորավար Մ. Սիլիկյանին հրահանգեց չնահանջել և պահպանել դիրքերը՝ հակառակը հարվածի տակ կդներ Երևանը: Կարծես թուրքական զորքերի ճանապարհը դեպի Հայաստանի սիրտը բաց էր: Հայ ժողովրդի գլխին կախվեց անխուսափելի բնաջնջման վտանգը: Այդ մասին մայիսի 23-ին իր կառավարությանն ուղարկված հեռագրում շեշտում էր նաև Բաթումում գերմանական պատվիրակության ղեկավար Ֆոն Լոսովը՝ գրելով հետևյալը. «Թուրքական քաղաքականության նպատակն է, ինչպես ես միշտ կրկնում եմ, մշտապես գրավել հայկական շրջանները և բնաջնջել հայերին: Թալեաթի և Էնվերի դրան հակառակ խոսքերն անարժեք են1»:
Զարգացնելով առաջխաղացումը՝ թշնամին 1918 թ. մայիսի 21-ին գրավել էր Սարդարապատ գյուղն ու կայարանը: Հենց նույն օրը գեներալ Մ. Սիլիկյանն ու նրա սպայակույտի պետ փոխգնդապետ Ա. Վեքիլյանը վճռեցին թշնամուն վճռական հակահարված տալ և մշակեցին գործղության պլան2:
Արդյունքում, մայիսյան հերոսամարտերն ավարտվեցին հայ ժողովրդի հաղթանակով, և ծնունդ առավ Հայաստանի Հանրապետությունը:
Բայց 1918 թ. մայիսյան հերոսամարտերը թողնենք և անցնենք հաջորդ կարևոր հաղթանակին՝ տարած Երկրորդ աշխարհամարտում 1945 թ. մայիսի 9-ին, որի մեջ իր ուրույն դերն ունեցավ հայ ժողովուրդը:
Ինչո՞ւ էր կարևոր այս հաղթանակը հայ ժողովրդի համար, եթե Հայաստանի տարածքում ռազմական գործողություններ չէին ընթանում։ Նախ՝ այն պատճառով, որ Թուրքիան այդ պատերազմում Գերմանիայի դաշնակիցն էր, և փաստ է, որ Հայաստանի սահմանների մոտ կենտրոնացած թուրքական զինուժը սպասում էր «կանաչ լույսի» Հայաստան մտելու համար, իսկ այդ կանաչ լույսը կարող էր լինել Ստալինգրադում գերմանական զորքերի հաղթանակը, հետևաբար պաշտպանելով Ստալինգրադը՝ հայերը պաշտպանում էին Հայաստանը, ինչը այսօր, որքան վերացական է թվում, նույնքան իրական էր այն օրերին:
Հաջորդը՝ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում տարած հաղթանակը հայության համար նաև հոգեբանական նշանակություն ուներ. երեք տասնամյակ էր անցել Հայոց ցեղասպանությունից, որը տեղի էր ունեցել Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ 1915 թ.։ Այդ ժամանակ Գերմանիան Թուրքիայի դաշնակիցն էր և գործուն մասնակցություն էր ունեցել արևմտահայության տեղահանության գործընթացին։ Բանն այն է, որ «Գերմանիայի քաղաքական շրջանակներում գտնում էին, որ Արևմտյան Հայաստանում թուրքական միատարրություն ստեղծելու նպատակով անհրաժեշտ է հայերին զանգվածաբար վերաբնակեցնել Բաղդադի երկաթուղու շինարարության տեղամասերում, որով հնարավոր կլիներ լուծել երկու կարևոր հարց. երկաթուղու կառուցումը կապահովվեր ձեռներեց ու որակյալ բանվորական ուժով, մյուս կողմից` Արևմտյան Հայաստանում կթուլանար ռուսական ազդեցությունը: Մասնավորապես, հայտնի գերմանացի քաղաքագետ Պաուլ Ռորբախը գտնում էր, որ «…պետք է Արևմտյան Հայաստանից դուրս հանել բնիկ հայերին և նրանց տեղը վերաբնակեցնել Թրակիայից և Ռուսաստանից բերած մահմեդականների, և այդ դեպքում Հայաստանը մեկ հարվածով կպոկվի Ռուսաստանից»3»:
Հայերի հիշողության մեջ դեռ թարմ էին այս իրադարձությունները, և հայ ժողովուրդն իր կռիվն ուներ՝ Հայոց ցեղասպանությանը մեղսակից Գերմանիայի հետ, ահա թե ինչու հայ ժողովուրդը ամենաակտիվ մասնակցությունն ունեցավ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին, իսկ Բեռլինում պարած քոչարին ոչ թե Ռուսաստանի կամ Երկրորդ աշխարհամարտում նրա դաշնակիցների հաղթանակի համար էր, այլ հիշեցում էր Գերմանիային, որ չնայած իր դաշնակից Թուրքիայի մեծ ոճրին, դեռ հայ ու Հայաստան կա, և պատասխան էր Հիտլերի այն հարցի թե. «Ո՞վ է հիմա հիշում Հայոց ցեղասպանության մասին4»։
Իսկ հիշողներ կային, և այդ հիշողությամբ էլ՝ 1992 թ. մայիսին կերտվեց հայոց նորագույն շրջանի մեծագույն հաղթանակներից մեկը՝ Շուշիի ազատագրումը, որը բեկումնային եղավ Արցախի ազատագրական պայքարում, որովհետև, ինչպես ժամանակին իրավացիորեն շեշտել է Զորավար Դրոն, «ով տիրում է Շուշիին, նա տիրում է Ղարաբաղին5»։
Իսկ Ղարաբաղին (Արցախին) տիրում էին հայերը, և այնտեղ կանգնած էր Արցախի Հանրապետության մայիսի 9-ին հիմնադրված բանակի զինվորը, մինչև որ Հայաստանում իշխանության եկան մարդիկ, ովքեր որևէ կապ չունեին մայիսյան հաղթանակների հետ, և կարճ ժամանակ անց սկսվեց հաղթանակների արժեզրկման արշավը: Ազատամարտիկ ու հրամանատար կոչված մեկը՝ 2018 թ. նոյեմբերին Թալինում «թավշյա հեղափոխության», այսպես կոչված, «հաղթանակի» մասին խոսելիս, հայտարարեց. «այս հաղթանակն ավելի կարևոր էր, քան Արցախյան ազատամարտը6», դե իսկ 2019-ին Աննա Հակոբյանը իր կեղծ «խաղաղության» արշավում հայտարարեց. «հակամարտության պատմության այս տարիների ընթացքում բազմաթիվ զոհեր ենք ունեցել երկու կողմից էլ, հազարավոր զոհեր ենք ունեցել, բայց մենք նրանց կյանքը զոհաբերել ենք հանուն ոչնչի7»:
Այսինքն, այն հաղթանակը, որը հազարամյակների պարտություններից հետո իր ուժերով կռել էր հայ ժողովուրդը, ազատագրելով պատամական հայրենիքի մի փոքրիկ հատվածը՝ ըստ Հայաստանի իշխանության օղակներում հայտնվածների՝ ոչինչ էր:
Իհարկե ամեն ինչ այսքանով չավարտվեց, դրան հաջորդեցին Ադրբեջանի հետ պայմանավորված պատերազմը, Շուշիի և Հադրութի՝ ինչպես նաև Արցախի Հանրապետության 75%-ի դավաճանական հանձնումը Նիկոլ Փաշինյանի կողմից, իսկ 2023 թ. Հայաստանի իշխանության համաձայնությամբ՝ Ադրբեջանի կողմից Արցախի Հանրապետության մնացած հատվածի հայաթափումն ու զավթումը:
Արցախը, սակայն, ամբողջությամբ հանձնելուց հետո էլ, Հայաստանի իշխանությունը չդադարեցրեց հաղթանակների ուրացման իր կազմակերպած արշավը:
Այդ ուրացման արշավի ամենազավեշտալի դրսևորումներից մեկն էլ 44 օր շարունակ Հայաստանի իշխանությունների ձեռքին հայ ժողովրդին խաբելու խոսափող դարձած՝ այսպես կոչված, ռազմական փորձագետ Արծրուն Հովհաննիսյանի հայտարարությունն էր «Գերմանիան ուներ ծրագիր, Ստալինգրադից հետո իջնի և վերցնի Կովկասը, ապա գրավեր Թուրքիան, որն էլ ենթադրում էր միացյալ պատմական Հայաստանի ստեղծում8»- խոսքը հավանաբար «Գերտրուդա» անունով հայտնի ծրագրի մասին է, որի վերաբերյալ, ինչպես հասկացանք, Արծրուն Հովհաննիսյանը կամ թյուր տեղեկություններ ունի, կամ առհասարակ չգիտի թե ինչի մասին է խոսքը:
Իսկ ի՞նչ էր իրականում «Գերտրուդա» ծրագիրը. «Իրանի և Իրաքի նավթային շրջանների գրավման նպատակով գերմանական բանակի գլխավոր շտաբի մշակած պլանը՝ ողջ Մերձավոր ու Միջին Արևելքը, ինչպես նաև Հնդկաստանը նվաճելու՝ Հիտլերի ընդհանուր մեծ պլանի մի մասը։ Այն ելնում էր նախապես խորհրդային Կովկասը նվաճելուց և նախատեսում էր երկու տարբերակ. եթե Թուրքիան հանդես գար Գերմանիայի կողմից, ապա ենթադրվում էր թուրքական ու գերմանական զորքերի համատեղ հարձակումը Իրանի և Իրաքի վրա։ Իսկ եթե Թուրքիան չհամաձայներ հանդես գալ Գերմանիայի կողմից, ապա այդ դեպքում ենթադրվում էր նախապես ջախջախել ԽՍՀՄ-ի սահմանին գտնվող թուրքական բանակը, այնուհետև հարձակումը շարունակել առանց թուրքերի։ Պլանի իրականացման համար ենթադրվում էր գործի դնել 9 դիվիզիա, այդ թվում՝ մեքենայացված և տանկային, նախատեսվում էր նաև օդից օժանդակություն։ Նշված զորքերը երեք զորասյուներով պետք է թուրքական սահմանին հասնեին կովկասյան լեռնանցքներով9»:
Ինչպես տեսնում ենք «Միացյալ Հայաստանի» ստեղծման վերաբերյալ որևէ խոսք այս ծրագրում չկա, իսկ «Գերտրուդա» գործողության մշակումն ուներ այլ պատճառներ. «Բանն այն է, որ 1939 թ. կնքված անգլո-թուրքական բարեկամության պայմանագրի պատճառով նկատելիորեն վատացել էին Թուրքիայի և Գերմանիայի հարաբերությունները։ Այդ կապակցությամբ Հիտլերը հետ էր կանչել Թուրքիայում աշխատող գերմանացի մասնագետներին (այդ թվում՝ զինվորական ակադեմիայի դասատուներին) և միջոցներ ձեռնարկել Թուրքիայում գերմանական ռազմական առաքելության գործունեությունն ուժեղացնելու ուղղությամբ10»:
Հիտլերի նպատակն այն էր, որ ստիպի Թուրքիային դաշնակցելու Գերմանիայի հետ, չհամաձայնելու դեպքում՝ ջախջախել Թուրքիային:
Ասենք, որ ի վերջո Գերմանիան չեղարկեց «Գերտրուդա» ծրագիրը, իսկ Ստալինգրադում Գերմանիայի պարտությունից հետո՝ Թուրքիան 1944 թ. կնքեց Անգլիայի հետ բարեկամության երկրորդ պայմանագիրը:
Հայ զինվորները Բեռլինում
Ինչ վերաբերում է ԽՍՀՄ-ի վերաբերյալ դիրքորոշմանը, ապա թուրքերը պատրաստվում էին պատերազմի ԽՍՀՄ-ի հետ, և բնական է, որ կհարձակվեին հենց Այսրկովկասով, այսինքն՝ կփորձեին օկուպացնել Հայկական ԽՍՀ-ն:
Հարց է առաջանում, եթե 1942 թ. խորհրդային զորքերը պարտվեին Ստալինգրադում, և Թուրքիան Գերմանիայի հետ դաշնակցելով հարձակման անցներ Կովկասում՝ ի՞նչ էր լինելու փոքրիկ Խորհրդային Հայաստանի և նրա սակավաթիվ բնակչության հետ…., կարծում ենք պարզ է: Բայց այստեղ տարօրինակն այն չէ, որ Հայաստանի ներկայիս իշխանություններն ուրանում են մայիսյան հաղթանակները, փորձելով ցույց տալ, որ 1945 թ. Հայրենական մեծ պատերազմում ԽՍՀՄ տարած հաղթանակի գործում հայ ժողովուրդը չի ունեցել այն մեծ ավանդը, որն իրականում ունի՝ պատերազմին տված 600.000 կռվող ուժով, 300.000 զոհով, ԽՍՀՄ մեկ կրկնակի հերոսով (Նելսոն Ստեփանյան) և հինգ հայազգի մարշալներով։ Ոչ էլ այն, որ նույն իշխանությունը մայիսի 9-ին «պատահաբար» «մոռանում» է Շուշիի ու Արցախի պաշտպանության բանակի մասին, այլ այն, որ իշխանության ոչ պաշտոնական խոսափողն այդ ուրացման քաղաքականությունը շղարշում է Միացյալ Հայաստանի մասին ակնարկով:
Իսկ ո՞ր Միացյալ Հայաստանի մասին է խոսում պարոնը, ա՞յն, որը Նիկոլ Փաշինյանն ուրացել է՝ հայտարարելով «Արեւմտյան Հայաստանն Արմավիրն է, Թալինն է, Մարալիկն է. սրանից դուրս չկա եւ չի կարող լինել Արեւմտյան Հայաստան11»: Ուրեմն Գերմանիան Խորհրդային Հայաստանին էր միացնելու արդեն իսկ Հայաստանի տարածքում գտվնող Արմավիրը, Թալինն ու Մարալի՞կը, եթե դրանից դուրս, ինչպես պնդում է գերագույն գլխավոր կոլաբորացիոնիստը, «չկա և չի կարող լինել» Արևմտյան Հայաստան, կամ «Գերտրուդա» ծրագրից բխող ենթադրյալ Միացյալ Հայաստանի մասին խոսող իշխանամերձ շրջանակները հակադրվու՞մ են Նիկոլ Փաշինյանի այն մտքին, որ «Եթե մենք բանակը բարեփոխում ենք Արարատի ու պատմական Հայաստանի խոսույթի ներքո, մեզ ոչ ոք զենք չի վաճառի եւ ռազմական համագործակցություն չի հաստատի, մենք ինքներս մեզ կդարձնենք թիրախ12»:
Համոզված ենք, որ իշխանամերձ ոչ մի շրջանակ չի հակադրվում Նիկոլ Փաշինյանի մտքերին ու թուրքամետ քաղաքականությանը, ուրեմն ինչո՞ւ է Հայաստանի հայրենուրաց իշխանության և նրա մերձավոր շրջանակների մեջ «հայրենասիրական» զեղումներ առաջացել, այն էլ ոչ ավել, ոչ պակաս՝ Միացյալ Հայաստանի վերաբերյալ։ Միգուցե մարդկանց խաբելու, թմրեցնելու, «գլխի տակ փափուկ բարձ դնելով», այսպես կոչված, «իրական» Հայաստանից հերթական տարածքների հանձնման նպատակի՞ց է բխում այդ «հայրենասիրությունը», թե՞ առաջնորդվելով «հայրենասիրությունը տականքների վերջին հանգրվանն է» սկզբունքով դավաճանների իշխանությունը փորձում է իր համար դրական կերպար ձևավորել, հաջորդ տարի կայանալիք ընտրություններին ընդառաջ:
Ուստի հայ ժողովուրդը պետք է շատ ավելի զգոն և խելացի գտնվի ու իր հայրենիքը թուրքին վաճառող, իր հաղթանակները արժեզրկող, իր պատմությունը կեղծող, իր ցեղասպանությունը կասկածի տակ դնող իշխանությանն ուղարկի այնտեղ, ուր հարկ է, ցույց տալով, որ հայն ու Հայաստանը դեռ գոյություն ունեն և օտարահպատակներին թույլ չեն տալու որոշել հայության ճակատագիրը:
Անի Մելքոնյան
ԾԱՆՈԹԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ
1.Ասրյան Ա., Արամ Մանուկյան կյանքը և գործը, Ե., 2008., էջ 186:
2.Ասրյան Ա., նշվ. աշխ., էջ 193
3.https://westernarmeniatv.com/hy/history_am/%D5%A1%D6%80%D6%87%D5%B4%D5%BF%D5%B5%D5%A1%D5%B6-%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A1%D5%BD%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%AB-%D5%B0%D5%A1%D5%B5%D5%A5%D6%80%D5%AB-%D5%B0%D5%A1%D6%80%D6%81%D5%AB-%D5%B7%D5%B8%D6%82%D6%80-79/
4. https://blognews.am/arm/news/657803/ov-e-hima-hishum-hayeri-cexaspanutyan-masin-inch-aritov-hitlern-artasanec-ays-khosqern-u-inchu-dranic-heto-hazaravor-mardik-spanvecin.html
5. https://yerkir.am/hy/article/2025/05/08/292017
6. http://asekose.am/am/post/hexapoxoutyan-haxtanakn-aveli-kareor-er-qan-arcaxyan-azatamarte-sasoun-miqayelyan
7. https://hayeli.am/?p=129739&l=am
8. https://tert.am/am/news/2025/05/10/arcrun-hovhannisyan/4230831
9. https://www.irates.am/hy/1558397029
10. Նույն տեղում:
11. https://armlur.am/1432401/
12. https://hraparak.am/post/7dd9001e7f8f711d98b407ee4ce0
