2019 թվականի պետական բյուջեի նախագծի քննարկումներից ակնհայտ էր, որ օրվա իշխանությունները ևս շարունակում են լիարժեք կիսել նախկինների հիմնական մոտեցումները, որոնք վերաբերում են պետական պաշտոններ զբաղեցնող անձանց վարձատրության և աշխատանքի արդյունավետության խնդիրներին:

Պետք է փաստենք, որ պետական կառավարման համակարգի տեսանկյունից այդ մոտեցումներն ունեն բացառապես նոելիբերալ գաղափարական հենք և պետական ծախսերը կրճատելու առաջնային նպատակ:

Այսպիսով, պետությունը ևս մեկ քայլով հեռանում է իր սոցիալական դերակատարումից և նվազեցնում է դրական պարտավորությունները՝ հույսը դնելով շուկայի անտեսանելի ձեռքի կարգավորման վրա:

Այս մոտեցումների հիմնական իմաստը հետևյալն է՝ առաջնահերթ դիտարկել աշխատավարձին ուղղվող պետական ծախսերի կրճատումը, ինչին կարելի է հասնել պետության գործառույթները մասնավոր հատվածին պատվիրակելով: Սա էլ իր հերթին «լավ առիթ» ու «հիմնավորում» կդառնա պետական հիմնարկների կամ դրանց առանձին ստորաբաժանումների, պետական հատվածում աշխատատեղերի էական կրճատման համար, ասենք օրինակ՝ 30-40 տոկոսով: Իսկ խնայվող միջոցների ընդամենը մի մասը կուղղվի աշխատավարձերի բարձրացմանը, ասենք օրինակ՝ մինչև 10 տոկոսը:

Արդյունքում կձևավորվի «կարևորը»՝ խնայողություն, և այսքան սպասված՝ աշխատավարձերի բարձրացման մասին հայտարարելու հնարավորություն: Իսկ կրճատված աշխատողներն էլ թող իրենց զբաղվածության խնդիրները լուծեն աշխատաշուկայում, աշխատանք գտնեն մասնավոր հատվածում:

Հանրության տեսանկյունից ամեն ինչ կարծես թե հասկանալի կլինի և դուրեկան, իսկ իշանության համար քաղաքական առումով՝ շահեկան:

Բայց դա միայն առաջին հայացքից է և թվացյալ:

Նախ, համոզված ենք, որ պետական կառավարման արդյունավետության բարձրացման նպատակով ֆինանսական արդյունավետությունը չպետք է հակադրվի պետական կազմակերպությունների կողմից պետությանը վերապահված գործառույթների անմիջական իրականացման հետ:

Չպետք է անվերապահ, առանց երկարաժամկետ ու խորքային գնահատումների կիրառվի պետական առանձին գործառույթների ամբողջական կամ մասնակի պատվիրակումը մասնավորին, և սրանով չպետք է առաջնային կերպով թիրախավորվեն պետական հատվածի աշխատատեղերը՝ էական կրճատումների քաղաքականությամբ:

Պետական պատվեր ստացած մասնավոր կազմակերպությունները ևս կարող են գործել անարդյունավետ և այս պարագայում ևս առկա են բազմաթիվ ռիսկեր, քանի որ կազմակերպության սեփականության ձևը և կառավարման արդյունավետությունը չի կարելի նույնացնել: Տնտեսապես անարդյունավետ կարող են լինել և՛ պետական, և՛ մասնավոր կազմակերպությունները, եթե կառավարիչներն ապաշնորհ են, և՝ հակառակը: Դրա բազմաթիվ օրինակներն ունենք մեր երկրում: Դա է վկայում նաև միջազգային դրական փորձը:

Մյուս կողմից՝ չպետք է որևէ կերպ ընդհանրացվի և թերագնահատվի պետական հատվածի աշխատատեղերի կրճատման ուղղակի և էական ազդեցությունը երկրում առկա սոցիալական խնդիրների խորացման տեսանկյունից:

Այսպես. գործազրկության պահպանվող բարձր մակարդակն անցել է 20 տոկոսի սահմանը, աղքատության ցուցանիշը հասել է 30 տոկոսի, իսկ պետական հատվածում երկար տարիներ աշխատած անձինք հիմնականում ունեն ավելի ցածր մրցունակություն աշխատաշուկայում և նրանց հիմնական մասը միակ աշխատողն է ընտանիքում: Այս պայմաններում ակնհայտ է, որ հաստիքի կրճատման արդյունքում աշխատանքը կորցրած պետական աշխատողների հիմնական մասը դառնալու է երկարատև գործազուրկ կամ մեկնելու է արտագնա աշխատանքի, իսկ նրանց ընտանիքները կհամալրեն սոցիալական նպաստ ստացող ընտանիքների շարքը, ասենք օրինակ՝ շուրջ 100 հազար նպաստառու ընտանիքների թիվը դարձնելով 150 հազար:

Փաստորեն, աղքատության հաղթահարման համար վերջերս հռչակված՝ «նպաստից դեպի աշխատանք և աշխատավարձ» սկզբունքի փոխարեն այս մոտեցման արդյունքում իրականում գործելու է ուղիղ հակառակ՝ «աշխատանքից դեպի նպաստ» սկզբունքը:

Ընդհանուր առմամբ, դեմ լինելով այս մոտեցմանը, նախ գտնում ենք, որ եթե նույնիսկ կոնկրետ աշխատատեղի կրճատումը խիստ հիմնավոր է տնտեսական արդյունավետության տեսանկյունից և անխուսափելի է, ապա դա պետք է կատարվի անհատական մոտեցմամբ: Յուրաքանչյուր կրճատվող աշխատատեղը զբաղեցնող պետական աշխատողի համար պետք է պետական աջակցությամբ ապահովվի հարմար աշխատանք, որից հետո նոր լուծվի նրա աշխատանքային պայմանագիրը:

Այնուհետև, պետական կառավարման համակարգում, արդյունավետության և աշխատավարձերի բարձրացման համար առաջնային պետք է դիտարկվի ոչ թե աշխատավարձերի ֆոնդերին ուղղվող միջոցների կրճատումը, այլ մի շարք ուղղություններով առկա անարդյունավետ ծախսերի կրճատումները՝ պետական գնումներ, արտասահմանյան գործուղումներ, ծառայողական ավտոմեքենաներին ուղղվող ծախսեր, տարբեր բնույթի ներկայացուցչական ծախսեր և այլն:

Պետական գործառույթների պատվիրակումը մասնավորին և պետական կազմակերպությունների կամ դրանց առանձին ստորաբաժանումների լուծարումը, ի վերջո հաստիքների կրճատումը, պետք է իրականացվի խորքային վերլուծությունների, լիարժեք հաշվարկների ու իրատեսական կանխատեսումների արդյունքում:

Եվ չստացվի այպես, որ այս կրճատումներով ակնկալվող որոշակի խնայողություններից ավելի շատ ծախսվի հետագայում դրա հետեւանքով առաջացող մի շարք սոցիալ-տնտեսական խնդիրները լուծելու համար, միևնույն ժամանակ խորանան սոցիալական լարվածությունն ու գործազրկությունը, շարունակվի պետության սոցիալական դրական պարտավորությունների կրճատումը և ավելանան դրանց կատարման արդյունավետության ռիսկերը:

ՀՅԴ Բյուրոյի տնտեսական հետազոտությունների գրասենյակի ծրագրերի համակարգող, տնտեսագիտության թեկնածու, դոցենտ
Թադևոս Ավետիսյան